Alfabetización

Español | Mapudungun

Adkvpamongen mapuche kara weñañkvn kvme mongen ka

¿Mapuche kara tañi Adkvpamongen?

Beichi mapuche kara, alvn kuibi kimvn ka kiñe advkpakimvn mvna kvmedvngu- advkapakimvn  kiñe kvpan ad ka witralei rvb ngnekan beichi lob itrobil mapu mvlelu – kiñe kara mvlei amul welultrabkiñ ka kake adkvpamongen mvlelu karache puchile.

Pvchiñma kvnungele, “adkvpamongen mapuche mu wenumapu ka mongelei pu ngnemapun. Wenumapu mu deumangekei mapu mu kam mapu pu wentru. Tiemu mongei Ngnechen deumabe, ngen kam wentrumu onelelu, ka Minchemapu mvlei wedangelu, pukonple. Ka mvlei Chau kam Antvg Antvgfvcha  pingei ka (anciano rey sol) ka domo tuwvn kabei beichi Antvg Kude (anciana reina luna)”. Nentungei pu chilena pvllvgduam.

¿Chem ngamkeno adkvpamongen kvme mongen engu koneltui?

Koneltulechi kuibikimvn petu pu mapuche petu niekai: beichi Dadun/Machitun, ngillañmau deumangekei mongetuam pu kutran. Machi  deumakei tati, Feula malen rumel doi bemkei. Kidu peumamu lloukei kuibike advmkan ka pepi kellual billmapu alvn kutran mu kake  lelbvnmapu TRABENTU … “Beichi Ngillatun ta kiñe ngillañmau trapomoukei alvn lob tañi alvg nentual tvkukan,  tañi ngelaial weda dvngu nvgvin, gvchake mawvn, angnag mapu, gvtel laial pillang, etc. Deumangekei kullitual mvlelaial wedake kutran, bvchake neum mapu”. Nentungei pu Chilena pvllvgduam.

Mvlenmu trokiñ  kuibike  gvtrvbnag machi ka rvbkvnu wentru, amulekei ka pvchima tripantu española kewankompabe beichi domo machi weuniei wellin doi rupaial wentrukau, allmall kimtvkungei pouallkvtual pu wentru pvllvg engu, rumel ka chumvl lloukei machi cheu admkan ngillañmau mu”. Nentungei: Kuibike Lawentuwvn pu Kuibike Mapuche- williche, Kaweskar, Yagan de Carlos Vega Cacabelos (2020).

Pu mapuche tuniewi lelbvnmapu engu, ruluumeiem beichi iul, wedalkaukei kutran mu  peubaluukei, webkei ngnewengelai mongen tripakei kalvl kutran, nlongko kam pvllvg wedalkan. Kalvl wedalkaiem, beichi che keñekemel pvllvg kvtu kutrankaukei. Kiñekentu wedangelu koneiu pikei beita elkei kutran. Wekubvg kalekei: awe kimngelai. Beichi dvngu re keñeke mapuche mvten ta kimnei kutran, mvlei kvme newen wedake newen ka. Tvbachi newen alv kamapu, kabemuechi konabui chemkvn mu. Amulkonabui rakiduam mu (illkun, rvbillkun, wedarakiduam, etc.), kiñe weda pvllvg, alwe cheiem wedangelu” Diaz Mujica et. Al (2004)

Bill kake bvgchake newen kam weda newen pvllvg, (energias negativas manipuladas por personas o weda pvllvg, Weda kvrvb (espíritus negativos que afectan al sujeto cuando ya esta afectado), beipintvkui pu ramtube tvbachi adkimvn. Kalei ta pu wingkache  engvn kimlai ta tvbachi punewen weda bemkei welu kimlai deu mvleiem.

“Machi, koneltui lawentu cheal, kiñen che mvlei tañi elal kuikui  pvllvg engu bvchake newen (espíritus protectores). Beichi dulliñ che rangiñ kvnuukei bvchake newen engun, welu ka mvlei lawenche/lawentuchebe, longkon tvku niekei itrobill kachu lawenbill kake lawen mongel cheal kabei; Ngvtamchebe, beichipu che kimniei chumngechi kvme elal traboiem boro ka mvlei t aka Pvñeñelchebe, tvbachi pu che kellukei niepvñelechi domo ka chumngechi choiu al akuiem lluiu pvchiche”. Díaz Mujica et.al. (2004) – CIENCIA Y ENFERMERIA X (1): 9-16, 2004.

¿Chumngechi dvnguli mapuche kara beichi wedañma weñañkvn kutran?

Bill mapun ka Billple mapun, chumngechi mvlen che lelbvn mapu engu tuniewai weñañkvn kutran, kalvl kvmemongen ka pvllvg kvmemongen. Bill otrin kvme mongen-kutran mu kvmei kimngeal kutrankau ka chumngechi kvmeletuam.  Bei beichi che  konlu kuñiutual kvme mongen mu kom che lawentungeal.

Chumngechi wedalka weñangkvn kutran beichi chilkatube lawentukelu ka kake mapu pu kamollbvñ che welulei mvlelai chemambillkimvn ka mapuche otrin, mongelechi adkimvn ka advmka niei.

Suscríbete para recibir nuestras novedades

Nosotros

Quiénes Somos

Eventos

Nuestras Políticas

Términos y Condiciones

Política de Privacidad

Contacto

bienestarmetropolitano@udla.cl

+56 9 1234 5678

Síguenos en redes

© 2025 – UDLA + Gobierno Regional – Derechos reservados