Alfabetización

Español | Mapudungun

Weñañkvn Kutran Adkvpamongen Originarios Kara ka

¿Chemam beichi Adkvpamongen

Bill kake kara adkimvn ka deumai deumakatui ka itrobill wallmapu otrin, olkei chemchi elmongen, cheu tripalu chemongen Bill rupalen. Tvbachi adngel  wente billwalmapu mu cheu wenteleiñ ka, pepi nvtramngei neumal ka mongen alvn trokiñche.

Amul warangka tripantu, alvn adkvpamongen pu kara Americamapu, wichukawi chuemngechi mongenagui mapumu, Bill rupalechi Bill dvngu mapu mu peulu kake kara engvn ka. Pu adkvpamongen pu originario kara am iamngelai, kewañmangei, itrobill rakiduam – kake wingka beientu inakuibiadche ka – kvme duamwitramma che America mapu mu.

Wente nagvm ngeiem Bill rakiduam, kake beientun impuesta kañple ka mapu tuulu ka  ñamomi kidu adkimvnche beuichi otrin mapun alvn kara ngealu, wingkawvn amulei. Chumngechi wedalkaleai rume, alvn kara, kuibike americana mapu mu, nvgniñmui kom kam pvchiñma tañi kuibi adkvpamongen, kake kimvn tvkuli engun, beichi epu rume pekan adkimvn.

Beleabui, kellui Africano kara adkvpamongen, cheu alvn warangka che malalmu akulngei América ple, mvlenagui keñeke wallmapu ka tui pvchiken taiñ ad kara, kiñeke  pepikan mu.

Epunchike Kvme Mongen

Pentvkun Bill kake kara mvlekei kuibi trabentu,  doi kuibi petu akulai kake mollfvñche,  epe pouchi marikechu tripantu. Bemngechi mai, beichi weda repvg kake mollfvñ, kiñe adkvpamongen nielu  beichi patake kuibike kara, itrokoni kabei chumngechi kuñiutungei kvme mongen kutran ka.

Mvlei mai rakiduam wiño tunge tual adkvpamongen kvme mongen mu, Mvlei kiñeke ad ngeal dvngu. Inaiekintun, alvn kvdau kelluabui billkimvn kvme mongen mu ka truruwal  kvdaube trokiñ kvme mongen fvlmapu,  dvngulngeki welukon pu “proveedores”  “koneltube” ka, awe nielan doi  koneltual chumngechi kvmelketual Originario Kara.

Beichi Kvme mongen billkimvn  bill alvtuwi, longkon kvku ngebui bill pu che koneltulu re bvgchake kimlu mvten ta koneltulaiai kam fvchake ngidol trokiñ chile mapu mu kam kake mapu. Beimu, mongel ngetukei bvchake Indígena kara, apill ngekei itro koneltual welukankimvn kvme mongen ka kuibike kara Abya Yala tuulu.

Beipirkei Manriquez-Hizaut, Lagos-Fernandez, Rebolledo- Sanhuesa y Figueroa-Huencho (2020)

“Waranka ailla mari ailla epu, Chile amulkvnui kiñe kvdau Indigena kara ngelu, beichi amul kvdau kvme mongen mapuche kara ngealu (Promap), kvme duam olngeal kvme mongen koneltuleal kimvn, kelluntvkual beichi billkimvn lawentun indígena kara wingka lawentuwvn engu.  Beichi feula amulechi beichi kvdau-beichi amulkvdau wichu Indígena kara (PESPI) – powi tvbaaachi otrin mu wpw kom powi kom Chile mapu mu.  Beichi malvtun deumalu chilkatube kimche, kvmen mongen doi koneltukelu che kam lawen ngelu chilkatuchekelu, doi otrintubi beichi kvme mongen lelbvn mu tuulu, beichi doi wedalkalelu koneltui ka mvlechi billkimvn kvme mongen mu kvme amul tripalei. Welu, mvte pengelai waria mu (wellin cheu mvletui taiñ indígenas kara) kam lolo otrin chumleal billkimvn kvme mongen koneltulelu

Beichi billkimvn kvme mongen mvlei tañi trur nvgtramkaial bemal rume balintungel longkonial beichi adkvpamongen bill kake kara. Powal  beichi trawvn che kunvl ka kakemapu akuchiche tañi kidu duam kvme mongen kelluwal ka  chumngehi lawentun mu kellungeal  chuchi mapu kvpalu,  tui kvmetrem, kimkimtual ka  welukankimvn nvgtual.

https://revistas.unal.edu.co/index.php/revsaludpublica/article/view/65625

Suscríbete para recibir nuestras novedades

Nosotros

Quiénes Somos

Eventos

Nuestras Políticas

Términos y Condiciones

Política de Privacidad

Contacto

bienestarmetropolitano@udla.cl

+56 9 1234 5678

Síguenos en redes

© 2025 – UDLA + Gobierno Regional – Derechos reservados